NIRA YA UKOLONI:ILI TUENDELEE TUNAHITAJI MAPINDUZI YA KIUTAMADUNI NA KIFIKRA

NIRA YA UKOLONI: ILI TUENDELEE TUNAHITAJI MAPINDUZI YA KIUTAMADUNI NA KIFIKRA
Raphael Mgaya
Chuo Kikuu Cha Warwick, UINGEREZA
EMAIL: bjtweve2002@yahoo.com

Moja ya adhari kubwa za ukoloni ni kasumba yake ambayo bado initafuna Tanzania na Afrika kwa ujumla.Ukoloni ulikuwa ni mpango maalumu wa wazungu kumunyonya mwafrika kwa ajiri ya ustawi wa mataifa ya Ulaya lakini pia ilikuwa ni njia ya kumudumaza mwafrika ajione kama si binadamu kamili na ambaye ni duni akijilinganisha na mzungu aliyemtawala.Katika haya mambo mawili wakoloni walifanikiwa. Kusudio la kwanza la ukoloni, la kumunyonya muafrika bado linaendelea tena kwa kasi kubwa hasa zama hizi za utandawazi. Kusudio la pili, linajidhihilisha katika maisha ya kila siku ya mwafrika na hasa katika uendeshaji wa taasisi zote za jamii.Ukoloni, kwa mujibu wa Rhodes Cecil, moja ya mabeberu wakubwa wa Kiingereza wa karne ya kumi na tisa, ilikuwa ndiyo njia pekee ya kuepusha vita vya wenyewe kwa wenyewe Ulaya.


Ilifika wakati Ulaya ajira zilikuwa hakuna na njia pekee ilikuwa kutafuta maeneo nje ya Ulaya kwa ajiri ya kuinusuru Ulaya na hasira za watu wasio na ajira, waliojulikana kama “surplus population”. Kwa maneno mengine suruhu ya wasio na ajira Ulaya ilikuwa ni kuwatafutia maeneo ya kuishi nje ya Ulaya na pia kutafuta mali kwa njia ya masoko, ardhi na vibarua rahisi ktika bara la Afrika. Kwa maneno mengine huu ulikuwa ni mpango mzima wa kusafirisha migogoro ya Ulaya kwenda Afrika. Hili nalo wakoloni, walifanikisha, na bado wanaendelea kufanikisha. Migogoro yote mikubwa ya Afrika-kuanzia Rwanda, Burundi, DRC, Sudan,Kenya n.k, yote imesababishwa na ukoloni, ubeberu au ukoloni mamboleo. Madhara makubwa ya ukoloni, ambayo Tanzania na Afrika kwa ujumla haiwezi kuendelea pasipo utatuzi wake, yapo katika elimu, dini, utawala na utamaduni wetu. Nitajadiri kifupi kila kidokezo hapa chini.

Hii mada ya ukoloni na kasumba yake ni ndefu. Nitajadili kipengere kimoja kimoja katika mfululizo wa makala zangu.Katika makala hii nitaanza na kipengere cha elimu, namna ukoloni ulivyoua mfumo wetu wa elimu na kuanzisha mfumo wa elimu wa kikoloni ambao umeacha kasumba mbaya ambayo bado inalitafuna taifa na Afrika kwa ujumla.

Elimu yaweza kuwa ya namna mbili, elimu kombozi au elimu kandamizi. Lengo la elimu yenye mantiki ya kuitwa 'elimu' ni kumkomboa mwanadamu, kumupa uwezo wa kukabiliana na mazingira yake kwa ufanisi zaidi kuliko kipindi kilichopita. Aina hii ya elimu ni elimu kombozi. Elimu kandamizi ni elimu ambayo inalazimishwa katika jamii ya binadamu kwa ajiri ya kumpumbaza mwanadamu, kudumaza uwezo wake wa kufukiri na hatimaye kuua utu wake, abaki kama mnyama wa kutumika kuzalisha mali tu.Mfano wa elimu ya namna hii ilikuwa ni elimu ya kikoloni. Kabla ya kuingia ukoloni nchi nyingi za Afrika zilikuwa tayari na mifumo ya elimu, rasmi(formal) na isiyorasmi(informal).Kwa mtazamo wangu, elimu rasmi ni elimu ya darasani, ambayo ni nadharia zaidi kuliko vitendo. Wakati elimu isiyo rasmi, ni elimu ya nje ya darasani, ambayo ni ya vitendo na inatokana na uzoefu hivyo ni elimu mahsusi inayoendana na mazingira. Elimu ya vitendo mwanadamu anaanza kuipata mara akishazaliwa. Mtoto akizaliwa, anapolishwa tayari anajifunza namna ya kula. Vitendo au uzoefu ni kigezo kikubwa cha ukweli. Na elimu iliyojikita katika vitendo au uzoefu ni mahususi kuliko elimu iliyojikita katika nadharia. Nadharia inayotokana na uzoefu au vitendo ni makini kuliko nadharia inayotokana na fikra zilizofanyika kwenye kiti.



Tofauti na upotishwaji wa wakoloni, Afrika kabla ya ukoloni tulikuwa na mifumo yote ya elimu, rasmi na isiyorasmi. Mifumo hii yote ya elimu ilikuwa ni elimu kombozi.Tulikuwa hata na vyuo vikuu, kama Fezi(Morocco), Timbuktu(Mali) na Akhzar (Misri). Chuo cha Akzhar ni moja ya vyuo vikuu vya kwanza duniani. Wakoloni walipokuja Afrika kututawala walianzisha mfumo wa elimu wa kikoloni kwa lengo la kuwaanda watumwa wa ubeberu na ukoloni. Kwa namna nyingine walianzisha mfumo wa elimu uliyokuwa na lengo la kumpunguza Mwafrika abakie katika hali duni ambayo ingemfanya atawalike, afanyekazi za kitumwa na atumike kuzalisha mali kwa ajiri ya mabeberu.Mfano mzuri ulikuwa ni Afrika ya Kusini wakati wa serikali ya makaburu, mwafrika alipewa elimu ya kiasi cha kumuwezesha tu ajue jinsi ya kutunza bustani za wazungu na ajue jinsi ya kutumia mashine na mbinu za kuchimba madini.


Aina zote za elimu zilizokuwapo Tanzania na Afrika kabla ya ukoloni, zilivamiwa, zikakandamizwa na ziliitwa aidha za kishenzi au duni na hatimaye kuharibiwa. Elimu hii iliyosambaratiswa na wakoloni ilikuwa ni elimu mahususi iliyoibuliwa na kukua ili kukabili changamoto za jamii ya mwafrika kwa miaka mingi kadiri jamii ilivyokua. Na badala yake ikaanzishwa elimu ya kikoloni, ya kinyapara iliyojaa hadaa na majigambo na ambayo ilikuwa si mahususi kwa mazingira ya mwafrika zaidi ya kumudumaza na kumuandaa kama mtumwa. Aina hii ya elimu haipo hata katika nchi za mabeberu wenyewe, maana aina hii ya elimu si kombozi bali tumikishi, kandamizi!.

Elimu tuliyoachiwa na mkoloni imeadhiri na bado inandelea kuadhili maisha yetu ya kila siku, utendaji kazi wa taasisi za serikali na jamii. Ni aibu kwamba mpaka leo katika shule na vyuo vyetu mwanafunzi kumukosoa mwalimu akikosea ni jambo ambalo halipo katika Tanzania na Afrika. Hii ni kasumba ya kikoloni, ambao walitufundisha kuwa mwalimu (au mkoloni) kama 'Bwana mkubwa
hawezi kukosea. Hivyo kumkosoa bwana mkubwa ni kosa. Matokeo yake ni kuwa shule na vyuo vyetu vimekuwa kama taasisi za mahubiri ya dini kama misikiti na makanisa na wakati mwingine ni her taassisi za dini maana kuuliza maswali ni ruksa.Aina hii ya elimu inaua vipaji na ubunifu wa wanafunzi. Na hatimaye zinazalisha watu wasioweza kufikiri sawasawa na ndio maana tunapata viongozi ambao bado wanaamini kuwa sera bora za kuongoza taifa anazijua mzungu. Matokeo yake ni kuwa nchi inabaki kupokea sera kutoka nje, sera ambazo ni mbovu na ambazo haziendani na mazingira yetu ya kiuchumi na kijamii. Si ajabu kuwa watawala wetu, walioadhilika na kasumba hii ya ukoloni wanashindwa kabisa kubisha na kukataa sera na masharti ya kinyonyaji ya Benki ya dunia, Shirika la fedha la dunia na shirika la Biashara la Ulimwengu(WTO).

Nilipokuwa sekondari ya Ilula, Iringa niliwahi kumbishia darasani mwalimu wangu wa kiingereza kwa kuwa alikuja darasani bila kujiaandaa vizuri. Nilipotambua kuwa anatupotosha, nilipoteza subira kama kawaida yangu, nikamwambia mwalimu alichokuwa akisema hakikuwa cha kweli!Mwalimu alienda ofisini kulalamika, na hatimaye nikaitwa nikaambiwa sikutakiwa kumubishia mwalimu darasani bali nilitakiwa kumfuata baada ya darasa nikamueleze ofisini. Kesho yake nililazimishwa nikili mbele ya darasa! Sijilaumu kwa kitendo kile. Nilipofika katika Chuo hiki cha Warwick, nchini Uingereza (mkoloni wetu) nilishangaa sana. Siku ya kwanza tu, mimi na wana funzi wenzangu tuliambiwa kuwa hatutegemewi darasani kukaa kimya na kuksikiliza mwalimu anachosema, bali tunaruhusiwa kumubishia mwalimu na kutokukubaliana naye!Wanafunzi tunaruhusiwa kuibua midahalo darasani. Ndio namna wenzetu wanavyofundisha na kufundishwa huku. Si ajabu kuwa japo kiakili tupo sawa na wazungu, lakini wametuzidi katika ubunifu.

Nikikumbuka wakati nasoma sheria Chuo Kiuu Dar es Salaam naona aibu. Kabla sijafika chuo kiuu Dar es Salaam tayari tulishaelezwa kuwa mwanafunzi ukiuliza uliza sana maswali darasani au ukimbishia mwalimu utafelishwa!Si ajabu kuwa kuona kuwa mihadhara chuo cha Dar es Salaam haina mijadara mikali kama hapa Uingereza. Elimu inayotolewa Tanzania na Afrika inapaswa ikombolewe (decolonise), ili iwekombozi. Tunahitaji kufanya mapinduzi ya kiutamaduni na kifikra ili tuendelee. Katika mapinduzi hayo mapinduzi katika mfumo wetu mzima wa elimu ndiyo mapinduzi ya msing zaidi. Tunahitaji elimu kombozi, na siyo elimu kandamizi na tumikishi kama ilivyoleo.

dhana ya uchumi bora kutokana na maliasili ni potofu na iliyopitwa na wakati-ba

Hello Fungo!
I'm sorry but nadhani ni kweli balozi huyo alivyosema. the main objectve should be targeted towards education, kitu ambacho i deffer with her ni kwa eti mali asili haya leti mafanikio. Nchi kama Tanzania ina wajinga wengi ndo maana hatuendelei. Laiti kama wangepata elimu ya kutosha na moto wetu kuwa charity begins at home... tungekuwa mbali. Tazama nchi kama botswana... wanapenda nchi yao na pia wanaelimu ya kutosha kuhusiana na maendeleo ya nchi yao. What do they have really? hebu jiulize... ngo'me na almasi ndo vimewatoa kwenye umaskini! tujiulize b asi sisi tuna vitu vingapi? nadhani kama tungekuwa na akili za kutosha na elimu za maana tungekua mbali sana kwa tanzanite na reserve parks tu bila kumention almasi ama dhahabu ana hata samaki wa ziwa victoria ambao wanasoko sana huko nchi za watu. Sijawahi kuchangia mada hata siku moja ut hili swala ni sensitive bwana. Watanzania tunatawaliwa na ujinga uliokihiri la kukosa uzalendo. tupo tayari kupewa a small dot of the big cake na tukaridhika kabisa... jamani ni ujinga usio kifani.

hakuna ambacho muumba katunyima zaidi ya akili ya kufikiri na ujinga ambao tukidhamiria twaweza kuuondoka kwa kujielimisha. Tutaendelea ajabu!!

cheers!
Anna Abayo

dhana ya uchumi bora kutokana na maliasili ni potofu na iliyopitwa na wakati-ba

BALOZI wa Uholanzi nchini, Bw. Karel van Kesteren, amewataka Watanzania kuachana na dhana kwamba watachimba utajiri kutoka ardhini kupitia sekta ya madini.Akizungumza kwenye ufunguzi wa kongamano la mwaka la wasomi na watafiti nchini lililoandaliwa na Taasisi ya Utafiti na Tathmini ya Sera za Kuondoa Umasikini (REPOA), Dar es Salaam jana, Balozi huyo alisema dhana ya uchumi bora kutokana na maliasili ni potofu na iliyopitwa na wakati."Nadhani midahalo inayoendelea juu ya sekta ya madini, imetawaliwa na dhana potofu, kwamba mtachimba utajiri kutoka ardhini, badala ya kutengeneza utajiri," alisema Balozi huyo.Alitoa mfano wa nchi za Ulaya kama Ayalandi, Uswisi na Ufini na nchi ya Morisi, Afrika, ambazo hazikuwa na maliasili ya aina yoyote, lakini kwa kupitia dhana ya kutengeneza utajiri walipata mafanikio.Majira 3.4.2008

is this true?discuss